Ένας άλλος κόσμος αναζητά επειγόντως αφηγητές και συνοδοιπόρους

της Δ.Σπανούδη (αναδημοσίευση από την εφημερίδα Αυγή)

Όταν το 2010 άρχιζε η επέλαση της κρίσης, πολλοί θεώρησαν ότι θα ήταν μια ευκαιρία να αποδειχτούν τα αδιέξοδα του καπιταλισμού και της διαρκούς μεγέθυνσης που ευαγγελίζεται και η κοινωνία να διεκδικήσει διαφορετικές αξίες, αυτόν το «άλλο κόσμο» που θέλουμε να πιστεύουμε ότι είναι εφικτός. Από τη σκοπιά της πολιτικής οικολογίας, αυτών δηλαδή που αντιλαμβάνονται ότι η αντίθεση κεφάλαιο - περιβάλλον είναι σύμφυτη με την αντίθεση κεφάλαιο-εργασία, η πρόκληση έμοιαζε ακόμη μεγαλύτερη: ο αναγκαστικός περιορισμός της (περιβαλλοντικά) αδηφάγου και (κοινωνικά) ισοπεδωτικής κατανάλωσης θα μπορούσε θεωρητικά να δημιουργήσει νέα ενδεχόμενα. Στροφή σε τοπικές συλλογικότητες και παραγωγικές πρωτοβουλίες, διαφοροποιημένη αγροτική παραγωγή αντί για εντατικές μονοκαλλιέργειες, επανασύνδεση με το φυσικό περιβάλλον λόγω ανάδυσης νέων αναγκών, ανάσχεση της αστικοποίησης και επιστροφή στην ύπαιθρο. Το σύνθημα των πρώιμων κινημάτων της αντιπαγκοσμιοποίησης «σκέφτομαι παγκόσμια, δρω τοπικά», έμοιαζε πιο επίκαιρο παρά ποτέ.

Τα όσα ακολούθησαν ξέρουμε σήμερα ότι δεν δικαίωσαν αυτές τις προβλέψεις. Παρά την ολοένα και πιο απροκάλυπτη επίθεση στο περιβάλλον και την κοινωνία, παρά την ολοένα και πιο βίαιη εκμετάλλευση και εμπορευματοποίηση φυσικών πόρων και βασικών υποδομών όπως ενέργεια – νερό - ορυκτά – σκουπίδια – δημόσιοι χώροι - οικοσυστήματα, παρά την ελαστικοποίηση μέχρι εξαφάνισης των περιβαλλοντικών κανόνων και παρά την κατάρρευση του έστω και ισχνού συστήματος κοινωνικής προστασίας και δικαιωμάτων, η κυρίαρχη ιδεολογία παραμένει κυρίαρχη. Όχι πλέον με την πλαστή υπόσχεση της ευμάρειας αλλά με τον εξίσου πλαστό εκβιασμό για την επιβίωση.

Στην περίοδο της κρίσης, το περιβάλλον εντός και εκτός της αριστεράς θεωρείται για μια ακόμη φορά ένα «δευτερεύον» θέμα, μια παράπλευρη απώλεια. Κι όμως σημαντικοί αγώνες για τα μεταλλεία Χρυσού στη Χαλκιδική και στη Θράκη, για τα φαραωνικά σχέδια μεγάλων εταιρειών για «ΑΠΕ» και σκουπίδια σε πολλά μέρη της χώρας, για το νερό και τα ποτάμια, κινητοποίησαν και συσπείρωσαν μεγάλο δυναμικό, καταδεικνύοντας μια άλλη όψη της ταξικής σύγκρουσης. Η πρόσφατη έκρηξη στην Τουρκία που ξεκίνησε από την απόπειρα μετατροπής ενός δημόσιου πάρκου σε εμπορικό κέντρο στην πλατεία Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη, δείχνει πόσο εύκολα αναδεικνύεται η άρρηκτη σχέση της εκμετάλλευσης των λαών και του περιβάλλοντος. Πόσο εύκολα αναγνωρίζεται ότι δεν ευθύνεται γενικά και αόριστα «ο άνθρωπος» αλλά αυτοί οι λίγοι άνθρωποι που παίρνουν τις αποφάσεις σε βάρος των πολλών. Και πως η οικολογική όπως και η οικονομική κρίση δεν αφορά εξίσου σε «όλους τους ανθρώπους» αλλά χτυπά πρώτα και με μεγαλύτερη σφοδρότητα τους πιο αδύναμους.

Η οικονομία των αναγκών έχει δημοκρατικό και οικολογικό πρόσημο

Η αμηχανία για θέματα περιβάλλοντος είναι φανερή και στον δημόσιο διάλογο αλλά είναι καιρός να ανακτήσουμε το χαμένο έδαφος. Η παραγωγική ανασυγκρότηση είναι άδειο γράμμα χωρίς τον οικολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας και της κοινωνίας. Το ευρωπαϊκό κεφάλαιο που προσπάθησε να στηριχθεί στις ευκαιρίες της δήθεν «πράσινης» ανάπτυξης, πλέον απομυζά απροκάλυπτα ανθρώπινους και φυσικούς πόρους και πριονίζει το κλαδί που κάθεται προκειμένου να επιβιώσει στην παγκόσμια κρίση. Ο ανταγωνισμός και οι αγορές προϋποθέτουν και επιβάλλουν την τυφλή κατανάλωση της φύσης. Το κρατικοδίαιτο ελληνικό κεφάλαιο και οι πολιτικοί εκπρόσωποί του αφού βούλιαξαν το κράτος εμφανίζονται απροκάλυπτα ως μεσάζοντες ξένων ομίλων. Τα νέα Eldorado που προτείνονται για τη χώρα αφορούν την άνευ όρων παράδοση ανθρώπινου δυναμικού και φυσικών πόρων. Μεταλλεύματα, υδρογονάνθρακες, βραχονησίδες, διέλευση αγωγών και η χώρα ως «ενεργειακός κόμβος» παράλληλα με τις ΕΟΖ, τον αυταρχισμό και την κατεδάφιση κεκτημένων.

Στερημένοι όμως από τα περιβαλλοντικά αγαθά, στερούμαστε και την οποιαδήποτε δυνατότητα παραγωγικής ανασυγκρότησης. Τουρισμός, αγροτική παραγωγή, έρευνα, πολιτισμός προϋποθέτουν καθαρές θάλασσες, τοπία, καλλιεργήσιμη γη, επαρκές και καθαρό νερό, ποιότητα ζωής, ελεύθερους χώρους, υποδομές. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Ασωπός και οι Σκουριές. Στην πρώτη περίπτωση, η καταστροφή έχει συντελεστεί και μια τεράστια περιοχή (Χαλκίδα- Θήβα- Σχηματάρι) που τώρα πλήττεται από αποβιομηχάνιση είναι αντιμέτωπη αφενός με την τραγική υποβάθμιση των συνθηκών ζωής και της υγείας των κατοίκων και αφετέρου με την υπονόμευση των εναλλακτικών δραστηριοτήτων που ασκούνται στην περιοχή όπως η γεωργία ή ο παραθερισμός. Και όμως: μια πολιτική αποκατάστασης της περιβαλλοντικής βλάβης και μετασχηματισμού της άναρχης βιομηχανικής ζώνης σε οργανωμένη βιομηχανική περιοχή όχι μόνο θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας αλλά και προϋποθέσεις ανάκαμψης πολύ πιο ισχυρές απ’ ότι η περιβαλλοντική ασυδοσία και η σύνθλιψη των εργασιακών δικαιωμάτων που υιοθετείται μέχρι σήμερα.  Στην περίπτωση των Σκουριών η καταστροφή επίκειται και είναι όσο πιο ωμή μπορούμε να φανταστούμε. Σε μια πανέμορφη φύση, σε μια από τις πιο προνομιακές  τουριστικές περιοχές της χώρας, το ελληνικό κράτος με μια σειρά από σκανδαλώδεις μεθοδεύσεις χαρίζει (αν δεν πληρώνει) την εξόρυξη χρυσού σε μια ιδιωτική εταιρεία. Λόγω της χαμηλής περιεκτικότητας απαιτείται ένας τόνος μεταλλεύματος για ένα γραμμάριο χρυσού που σημαίνει ισοπέδωση και ρύπανση τεράστιων εκτάσεων και ήταν ένας λόγος που μέχρι πρόσφατα δεν επιχειρούνταν η εξόρυξη. Σήμερα όμως που η χώρα αντιμετωπίζεται με όρους τρίτου κόσμου γεννιούνται νέες «επενδυτικές» ευκαιρίες. Ελλάδα όπως Αφρική. Οι επιπτώσεις της χρυσοθηρίας θα είναι ανυπολόγιστες όχι μόνο στις συνθήκες ζωής χιλιάδων ανθρώπων αλλά και στην εθνική και τοπική οικονομία. Και θα είναι μόνιμες για πολλές γενιές.
Για να επιβληθούν αυτές οι λύσεις επιστρατεύεται ο πιο κυνικός αυταρχισμός και καταργείται κάθε επίφαση κοινωνικής και δημοκρατικής νομιμοποίησης. Η φαντασίωση κάθε καπιταλιστή, το μοντέλο που συνδυάζει πολιτική ανελευθερία με οικονομία της αγοράς, εργασιακή υποδούλωση και περιβαλλοντική ασυδοσία και που εφαρμόζει με επιτυχία η Κίνα, εξάγεται παντού.
Ένα ανταγωνιστικό μοντέλο πρέπει να θέτει διαφορετικές προτεραιότητες, αποδεικνύοντας την υπεροχή τους σε μετρήσιμους στόχους στα πεδία της εργασίας, της παραγωγής και κατανομής του πλούτου, των συνθηκών διαβίωσης, της περιβαλλοντικής ασφάλειας. Εύκολα παραδείγματα είναι η ανακύκλωση και μείωση των αποβλήτων αντί για φρενήρη παραγωγή ευτελών προϊόντων, σπατάλη φυσικών πόρων και πανάκριβες μεθόδους διαχείρισης. Ή η εξοικονόμηση, αποκέντρωση και αυτονομία στην παραγωγή ενέργειας αντί για συγκέντρωση και εξάρτηση από εισαγόμενες πηγές. Και τόσα άλλα σχεδόν αυταπόδεικτα όταν σκεφτόμαστε για τις «ανάγκες των πολλών».
Μια κοινωνικά προσανατολισμένη οικονομία αφορά τη δυνατότητα να σχεδιάζουμε δημοκρατικά, συλλογικά, λαμβάνοντας υπόψη τα όρια της φύσης και τις συνθήκες ζωής. Απέναντι στην συγκέντρωση που επιβάλλουν με καταστολή και τρομοκρατία τα μονοπώλια για να εντείνουν την εκμετάλλευση, απέναντι στο βασίλειο της ψεύτικης ανάγκης που πετάει ολοένα και περισσότερους στην απόλυτη εξαθλίωση, είναι κρίσιμο και επιτακτικό να αντιπαραθέσουμε σήμερα το όραμα για το βασίλειο της ελευθερίας.