Αυτοδιοικητικοί τόποι και τεχνολογικά δίκτυα

Του Τέλη Τύμπα*


Σύμφωνα με τον πρόσφατο νόμο για τη «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, Πρόγραμμα Καλλικράτης», με βάση το άρθρο 3 του Κεφαλαίου Β (περί «σύστασης και συγκρότησης» περιφερειών), οι νέες περιφέρειες της χώρας είναι αυτοδιοικούμενα «κατά τόπο» νομικά πρόσωπα «δημοσίου δικαίου». Να ένα παράδειγμα μιας κατά τόπο σύστασης και συγκρότησης περιφέρειας, το οποίο περιγράφεται λίγο παρακάτω στο ίδιο άρθρο: «Η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, η οποία περιλαμβάνει τους Νομούς Βοιωτίας, Ευβοίας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδος και Φωκίδος». Από τη στιγμή που στον νόμο «τέθηκε η Μεγάλη Σφραγίδα του Κράτους», κάθε νεοσύστατη καλλικρατική περιφέρεια μπορεί με τη σειρά της να εκδώσει της δική της σφραγίδα.
Το Άρθρο 5 διευκρινίζει σχετικά: «Η σφραγίδα της περιφέρειας αποτελείται από τρεις επάλληλους και ομόκεντρους κύκλους, από τους οποίους ο εξωτερικός έχει διάμετρο 0,04 μ. Στον εσωτερικό κύκλο τίθεται το έμβλημα της Ελληνικής Δημοκρατίας, σύμφωνα με το άρθρο 2 του ν. 48/1975 (ΦΕΚ 108 Α). Στον δεύτερο κύκλο αναγράφεται με κεφαλαία γράμματα το όνομα της περιφέρειας και στον εξωτερικό κύκλο οι λέξεις 'Ελληνική Δημοκρατία'. Μια τέτοια σφραγίδα θα μοιράζονται εφεξής τα Μεγάλα Βραγγιανά της Ευρυτανίας και η Λιναριά της Σκύρου. Κεφαλοχώρι στα Άγραφα κάποτε το πρώτο, στην καρδιά των ορεινών ηπειρωτικών όγκων, οικισμός-λιμάνι καταμεσίς του Αιγαίου το δεύτερο. Υψόμετρο χίλια ογδόντα μέτρα το ένα, μηδέν το άλλο. Στριμωγμένα τώρα μαζί στον ιδεολογικό χώρο ανάμεσα σε δύο κύκλους, με το όνομα της δημοκρατίας μας να τα περικυκλώνει απ' έξω και το έμβλημά της να τα οριοθετεί από τον πυρήνα.Πόσο όμως απέχουν στην πραγματικότητα τα Άγραφα και η Σκύρος, τα Βραγγιανά από τη Λιναριά; Υπάρχει -όπως υποθέτει η νέα αυτοδιοικητική αρχιτεκτονική- τόπος που πράγματι μοιράζονται τα δύο; Το πόσο μακριά είναι το ένα από το άλλο δεν είναι κατά τη γνώμη μου απλά θέμα φυσικής απόστασης (φυσικής γεωγραφίας), αλλά συνδυασμού φύσης και κοινωνίας (συνδυασμού φυσικής - κοινωνικής γεωγραφίας). Για μια αποτύπωση αυτού του συνδυασμού, που θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε καλύτερα πόσο μακριά είναι τα Άγραφα από τη Σκύρο, θα πρότεινα να μελετήσουμε τα τεχνολογικά δίκτυα με τα οποία τα Βραγγιανά συνδέονται με τη Λιναριά.

Η χρήση του google maps δίνει μια πρώτη εκτίμηση για την απόσταση μεταξύ των δύο: όχι κάτω από 450 χιλιόμετρα διαδρομής σε στεριά και θάλασσα. Για να διασχιστούν με συνδυασμό αυτοκινήτου και πλοίου απαιτούνται σύμφωνα με τον ίδιο ηλεκτρονικό χάρτη περίπου 8.30 ώρες. Τα πραγματικά τεχνολογικά δίκτυα είναι φυσικά λίγο πιο απαιτητικά από τα εικονικά. Χρειάζονται, μεταξύ άλλων, στάσεις και περιθώρια χρόνου για την αλλαγή από το αυτοκίνητο στο πλοίο. Ακόμη χειρότερα, όταν χιονίζει πάνω από το Καρπενήσι ή φυσάει ανοιχτά της Κύμης ο τόπος της καλλικρατικής περιφέρειας της Στερεάς ανοίγει απρόβλεπτα. Και δυστυχώς, επειδή στα Άγραφα χιονίζει συχνά και στο Αιγαίο έχει πολλούς αέρηδες, για ένα μεγάλο μέρος του χρόνου το απρόβλεπτο αυτό άνοιγμα του τόπου της περιφέρειας της Στερεάς λειτουργεί ως βαθύ ρήγμα.Η πραγματική όμως απόσταση από τα Βραγγιανά και τη Λιναριά είναι ακόμη μεγαλύτερη από αυτή που υπολόγισε όποιος προγραμμάτισε το google maps. Ο νομοθέτης της νέας αρχιτεκτονικής της αυτοδιοίκησης αναφέρεται στην κατά τόπο σύσταση και συγκρότηση καλλικρατικής περιφέρειας στο όνομα του «δημοσίου», όχι με ιδιωτικά μέσα. Ένα πλούσιος ιδιώτης μπορεί να πετάξει με το ιδιωτικό του ελικόπτερο από τα Βραγγιανά στη Λιγαριά σε μία ώρα. Ο υπάλληλος όμως της Περιφέρειας Στερεάς που θα πρέπει να μετακινηθεί για αποστολή της υπηρεσίας του θα αποζημιωθεί με βάση δημόσια μέσα μεταφοράς. Αυτό δηλαδή που μετράει με βάση το νόμο είναι πόσο χρόνο θα πάρει για να χρησιμοποιήσει κάποιος τα διαθέσιμα δημόσια μέσα μεταφοράς για να μετακινηθεί μέσα στην Περιφέρεια. Πόσο δηλαδή θα του/της πάρει να μετακινηθεί με το λεωφορείο που φεύγει δύο φορές την εβδομάδα από τα Βραγγιανά για το Καρπενήσι, το δεύτερο λεωφορείο από το Καρπενήσι για τη Λαμία, το αστικό λεωφορείο για το Λιανοκλάδι, το τρένο μέχρι την Οινόη, το δεύτερο τραίνο μέχρι Χαλκίδα, το λεωφορείο για την Κύμη, το (ένα τη μέρα) πλοίο για τη Λιναριά.Με ανοικτούς όλους τους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους, το ταξίδι αυτό θέλει σίγουρα μια διανυκτέρευση. Είναι δηλαδή δυο μέρες δρόμος. Και κοστίζει ένα αξιόλογο χρηματικό ποσό. Στην περίπτωση αυτή, για να πας και να γυρίσεις στο εσωτερικό μιας καλλικρατικής περιφέρειας θα πληρώσεις περισσότερα απ' ό,τι για ένα μετ' επιστροφής αεροπορικό ταξίδι στην Ευρώπη από την Αθήνα με κάποια φθηνή εταιρεία.Τεχνολογικά δίκτυα δεν είναι φυσικά μόνο τα μεταφορικά. Είναι και αυτά της επικοινωνίας. Ένα email φτάνει από τον Δομοκό της Φθιώτιδας στην Κάρυστο της νότιας Εύβοιας στο δευτερόλεπτο. Ένα γράμμα όμως με το δημόσιο ταχυδρομείο θέλει μέρες. Κάτι που δεν περιέχει μόνο μήνυμα και έχει ακόμη μεγαλύτερη υλικότητα θέλει συνήθως ακόμη περισσότερο χρόνο. Τα γλυκά στο δέμα από το Γαλαξείδι της Φωκίδας θα χαλάσουν μάλλον στο δρόμο για την Ιστιαία της βόρειας Εύβοιας. Με ποιό τρόπο μπορεί λοιπόν να δικαιολογηθεί η υπόθεση του νομοθέτη περί τόπου τον οποίο μοιράζονται πραγματικά όλα τα παραπάνω μέρη, ώστε να μπορεί να συγκροτηθεί η καλλικρατική Περιφέρεια της Στερεάς ως τέτοια;
Για μια απάντηση που αξιοποιεί την κοινωνιολογία και την ιστορία των τεχνολογικών δικτύων, θα πρέπει νομίζω να ξεκινήσουμε κάπως αντίστροφα. Όχι δηλαδή από τη μεγάλη δυσκολία με την οποία ενώνονται με τεχνολογικά δίκτυα πολλά μέρη της Περιφέρειας της Στερεάς μεταξύ τους, αλλά με τη μεγάλη συγκριτικά ευκολία με την οποία κάποια μέρη της Στερεάς ενώθηκαν και ενώνονται με αυτό που κατέληξε να είναι (εξαιτίας αυτής ακριβώς της ευκολίας σύνδεσης) ένα κέντρο.Κάποια παραδείγματα είναι μάλλον πανελληνίως γνωστά. Για το καθαρό νερό που το δίκτυο ύδρευσης συγκέντρωσε στο Λιδωρίκι της Φωκίδας (Μόρνος), το υδραγωγείο βρήκε τον δρόμο πιο εύκολα προς την Αττική παρά προς κάποια μέρη στην ενδιάμεση Βοιωτία. Όπως τα Οινόφυτα του καρκινογόνου νερού με εξασθενές χρώμιο. Τον μαρτυρικό τόπο - σύμβολο μιας απόλυτης κοινωνικής περιφερειοποίησης - περιθωριοποίησης.Με μια τέτοια αντίστροφης κατεύθυνσης κοινωνιολογική και ιστορική έρευνα ίσως καταλάβουμε τελικά καλύτερα τι υποθέτει (δηλαδή και τι ευνοεί) ο νομοθέτης όταν σφίγγει μαζί σε ένα δαχτυλίδι τα Άγραφα και τη Σκύρο. Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός ενεργειακού δικτύου. Για τις ανάγκες σε ηλεκτρισμό που απαιτεί η αναπαραγωγή ενός κέντρου, η Σκύρος και τα Άγραφα μοιράζονται, όπως φαίνεται, αρκετά. Για παράδειγμα, είναι και τα δύο στόχος περιβαλλοντοκτόνων σχεδίων για βιομηχανικής κλίμακας εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων που θα παράγουν ενέργεια για να μεταφερθεί στην Αθήνα.Με τα ίδια καλώδια που θα μεταφέρουν τον ηλεκτρισμό από τα πολλά θερμοηλεκτρικά εργοστάσια που θα ερημώσουν περιβαλλοντικά και την υπόλοιπη μισή Βοιωτία. Για να εγκατασταθεί τελικά εκεί πιο εύκολα το ένα ή το άλλο εργοστάσιο καύσης αποβλήτων του κέντρου, ως ο προορισμός ενός δικτύου που στην περίπτωση αυτή δεν φέρνει κάποιο καθαρό αγαθό (νερό) από την περιφέρεια στο κέντρο. Αντίθετα, θα φέρνει τα σκουπίδια του κέντρου στην περιφέρεια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Αυγή
* Πανεπιστημιακός, μέλος του «Αυτοδιοικητικού Κινήματος Περιφέρειας Στερεάς», συνεργάτης των εφημερίδων Εποχή και Αυγή